Rozwój mowy w wieku przedszkolnym to proces, w którym dzieci nabierają umiejętności komunikowania się za pomocą słów i tworzenia zdań. W tym okresie rozwijają się również umiejętności słuchania, rozumienia języka mówionego i wyrażania swoich myśli i uczuć.
Oto główne etapy rozwoju mowy w wieku przedszkolnym:
- Przedrozwój mowy (od 1 do 2 lat): Dzieci w tym wieku nazywają przedmioty i osoby, reagują na swoje imię i proste polecenia, używają pierwszych słów i krótkich zdań. Słownictwo często składa się z prostych wyrażeń takich jak "mama", "tata", "nie", "daj".
- Erupcja językowa (od 2 do 3 lat): Dzieci w tym wieku znacznie zwiększają swój zasób słownictwa. Używają krótkich zdań i zaczynają zadawać pytania. Tworzą proste zdania i zaczynają stosować zaimki, liczebniki i przyimki. Ich zdania są jeszcze niepełne i gramatycznie niepoprawne, ale stopniowo poprawiają się. Burzliwy rozwój ruchowy dziecka w tym czasie pozwala na intensywne poznawanie otaczającego świata, nazywanie interesujących go przedmiotów i odkrywanie ich cech. Maluch rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć (mówimy wtedy o słowniku biernym). Charakterystyczną cechą wymowy dziecka w tym okresie jest upraszczanie budowy słów przez określanie nazwy wyrazu jego pierwszą lub ostatnią sylabą (np. miś - mi, daj - da, jeszcze - esce, zobacz - ać, kwiaty - katy, pomidor - midol).
- Eksplozja językowa (od 3 do 4 lat): Dzieci w tym wieku używają bogatego słownictwa i tworzą coraz bardziej skomplikowane zdania. Rozumieją większość pytań i instrukcji i potrafią opowiadać proste historie. Używają różnych form gramatycznych, ale mogą popełniać błędy gramatyczne.
- Periodyzacja językowa (od 4 do 5 lat): Dzieci w tym wieku dużo mówią i potrafią zrozumieć bardziej skomplikowane pytania i wskazówki. Tworzą pełne i logiczne zdania, używają form czasownikowych w odpowiednich formach i rozumieją różne style mowy (np. mówienie na poważnie, żarty, pytanie retoryczne).
Mowa dziecka 3-letniego
Mowę dziecka trzyletniego cechuje zmiękczenie głosek „s”, „z”, „c”, „dz” i zamiana głoski „r” na „l” lub „j”, brakuje wyraźnych końcówek w wyrazach.
Zaledwie 2,9 % dzieci mówi w tym okresie prawidłowo pod względem dźwiękowym.
Mowa dziecka 4-letniego
Dziecko 4-letnie nie powinno zmiękczać głosek „s”, „z”, „c”, „dz”, nie powinno już wymawiać ich jak: ś,ź,ć,dź.
Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski „sz”, „ż”, „cz”, „dż” dziecko jeszcze zmienia na s,z,c,dz lub ś,ź,ć,dź. Jest to tzw. seplenienie fizjologiczne .
Mowa dziecka 5-letniego
Wymowa dziecka pięcioletniego jest już prawie całkowicie zrozumiała. Głoska „r” i głoski „sz”, „ż „, „cz”, „dż” powinny być wymawiane prawidłowo. • Włączenie nowych głosek do mowy jest dużym wydarzeniem w procesie jej kształtowania.
Dlatego często zdarza się , że dziecko używa ich w nadmiarze, np. gdy opanuje „ż” i „cz” mówi „żupa”, „czukierek”. Zjawisko to nazywane jest hiperpoprawnością.
W trakcie rozwoju mowy w wieku przedszkolnym ważne jest, aby dzieci miały okazję słuchać i rozmawiać z innymi ludźmi. Różnorodność słownictwa, czytanie książek, śpiewanie piosenek i oglądanie programów telewizyjnych dla dzieci mogą również wspierać rozwój mowy. Ważne jest, aby zachęcać dzieci do wyrażania swoich myśli i uczuć i odpowiadać na ich pytania. Regularne sprawdzanie słuchu i mowy u dzieci może również wykryć ewentualne problemy w tych obszarach i umożliwić wcześniejszą interwencję, jeśli zajdzie taka potrzeba.
Wspieranie rozwoju mowy u dzieci w wieku przedszkolnym
Wspieranie rozwoju mowy u dzieci w wieku przedszkolnym jest kluczowe dla ich komunikacji, uczenia się i ogólnego rozwoju językowego. Oto kilka sposobów, w jaki można to zrobić:
- Czytanie książek: Czytanie dzieciom książek może pomóc im rozwijać słownictwo, rozumienie języka i budowanie zdań. Zachęcaj dzieci do zadawania pytań, dyskutowania o historii i opisywania obrazków.
- Rozmowy i dyskusje: Zachęcaj dzieci do wyrażania swoich myśli i uczuć poprzez regularne rozmowy i dyskusje. Stwórz atmosferę, w której dzieci czują się swobodnie i akceptowane, aby móc wyrażać siebie bez obawy przed oceną.
- Piosenki i rymy: Śpiewanie piosenek i recytowanie rymów jest świetnym sposobem na rozwijanie umiejętności fonetycznych i rytmicznych u dzieci. Zachęcaj dzieci do śpiewania i powtarzania po tobie.
- Zabawy słowne: Zabawy słowne, takie jak zgadywanie zagadek, tworzenie rymowanek lub gry w słowa, mogą pomóc dzieciom w rozwijaniu umiejętności słownych i kreatywnego myślenia.
- Ćwiczenia artykulacyjne: Wykonywanie ćwiczeń artykulacyjnych, takich jak wygłaszanie dźwięków i tworzenie różnych wargowych pozycji, może pomóc w poprawianiu wymowy i jasności mowy dziecka.
- Słuchanie i rozumienie: Stwórz szereg różnych doświadczeń słuchowych dla dzieci, takich jak słuchanie opowieści, przedstawień teatralnych lub audycji radiowych. Daj dzieciom możliwość zadawania pytań i wyrażania swojego zrozumienia.
- Zapewnianie wsparcia: Jeśli zauważasz, że twoje dziecko ma trudności z mową lub rozwojem językowym, skonsultuj się z logopedą. Opieka specjalisty może pomóc w zidentyfikowaniu i rozwiązaniu problemów z mową i językiem.
Tak postępujemy:
- Mówmy do dziecka, już od pierwszych dni jego życia; dużo i spokojnie. • - Nie podnośmy głosu zwracając się do niego.
- Nasze wypowiedzi powinny być poprawne językowo, budujmy krótkie zdania, używajmy prostych zwrotów, modulujmy głos.
- Kiedy dziecko wypowie jakieś słowo, zdanie starajmy się rozszerzyć jego wypowiedź, dodając jakieś słowa.
- Mówmy dziecku, co przy nim robimy, co dzieje się wokół niego. Niech mowa towarzyszy spacerom, zakupom, pracom domowym.
- Mówmy do dziecka zwracając uwagę, aby widziało naszą twarz – będzie miało okazję do obserwacji pracy artykulatorów.
- Od najmłodszych lat uczymy dbałości o higienę jamy ustnej.
- Pamiętajmy, aby dziecko nauczyło się gryźć i żuć.
- Zwracajmy uwagę, aby dziecko oddychało nosem; w przypadku, gdy dziecko oddycha ustami (szczególnie podczas snu), poprośmy pediatrę o ustalenie przyczyny.
- Odpowiadamy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco.
- Opowiadajmy i czytajmy dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki.
- Uczmy krótkich wierszy na pamięć.
Kluczowe jest regularne i wszechstronne angażowanie się z dziećmi w aktywności i tworzenie przyjaznej atmosfery dla rozmowy i eksperymentowania z językiem. Poprzez regularne ćwiczenie i wspieranie mowy u dzieci przedszkolnych, można pomóc im w rozwijaniu pewności siebie, umiejętności komunikacyjnych i talentu językowego.
Przykładowe ćwiczenia i zabawy wspierające rozwój mowy:
- Zgaduj, zgadula: Dziecko musi opisać przedmioty lub zwierzęta bez podawania ich nazw. Pozostałe dzieci muszą zgadnąć, o czym mówi.
- Opowiadanie w obrazkach: Dziecko otrzymuje zestaw obrazków. Na podstawie poszczególnych ilustracji musi stworzyć opowiadanie.
- Karty zadań: Dziecko otrzymuje karty z zadaniami dotyczącymi opisywania obiektów, zwierząt lub sytuacji. Musi wykonać zadania, korzystając z prawidłowej gramatyki i słownictwa.
- Rymowanki: Dziecko musi wymyślić rymowane zdania, które są związane tematycznie. Przykład: "Na drzewie siedzi ptaszek, ma piękne kolorowe...".
- Kalambury: Dziecko musi przedstawić słowo lub frazę za pomocą gestów i mimiki, a pozostałe dzieci muszą zgadnąć, o co chodzi.
- Zabawy słowne: Dziecko musi wymieniać różne rzeczy według kategorii, na przykład owoce, zwierzęta lub kolory.
- Gra w skojarzenia: Dziecko musi wymyślić kolejne skojarzenia na podstawie słowa podanego przez prowadzącego grę. Na przykład, jeśli podane jest słowo "lato", dziecko może wymyślić skojarzenia takie jak "słońce", "wakacje" lub "lody".
- Samogłoski i spółgłoski: Dziecko musi wymieniać słowa zaczynające się lub kończące się na wybraną samogłoskę lub spółgłoskę.
- Prowadzenie rozmowy: Dziecko ma możliwość prowadzenia konwersacji na wybrany temat. Może to być rozmowa na temat ulubionej zabawki, rodziców, przyjaciół lub wydarzeń w przedszkolu.
- Opisywanie obrazków: Dziecko otrzymuje obrazki i musi opisać przedstawione na nich sytuacje, osoby lub przedmioty.
Opracowała:
Aneta Cziczak
pedagog
